Images from the City

Selected Representations of Sarajevo

Fragments of a City or Remains of a Day

Fragments from a woman’s memory

Fragments from a broken people who hurt.

Tears which heal, tears which bond 

Tears as antidotes for poison of hatred.

In the first week of May 2015, Sarajevo hosted an unusual mix of locals and foreigners. Although most participants (myself included) could not help to refer to it as conference  out of habit or practicality, this gathering was not a conference. It was an initiative, a dialogue among international agents, activists, academics, peace negotiators, and officials of religious affairs and artists. Respecting confidentiality, I will not identify by name the attendees or donors of the event, the exception being our incredible host, Sabiha Husic.

I will retell the story of my week in Sarajevo as if it were a dream. The venues for the cross-cultural dialogue were Sarajevo, Srebrenica and Zenica. Traveling along the roads connecting these cities, all you could see were green, and then more green, daisies, villagers and then more daisies….

Once upon a time, there was a pretty white house atop a hill, named La Casa de la Paz, or, the House of Peace. It faced the Pacific Ocean because the breeze from the ocean  has magical, cathartic qualities that help women peacemakers from around the world tell their stories of war and peace.

These peacemakers told their stories to designated women writers, called “peace writers,” for three months. Although this was a  time for rest and reflection, the peacemakers’ minds and hearts might not have been as  restful as the creators of this program had hoped. It is fine. There is no cost to participate; everything has been provided.

Just tell me your story and let me be your mouth-piece, or mouth-peace, in English. I wish we could communicate in your mother tongue but still…

Some of the women (Pakistani, Afghan, Kosovar, Serb, Bosnian) hosted at La Casa de La Paz  are now among us this week in Bosnia and Herzegovina. It is a special occasion for many of us. Sarajevo is still in the process of healing.

Not many people laugh but most smoke, even indoors. Some women who suffered sexual violence and torture during the war, who lost many loved ones, are around us, enjoying the food and chatting, telling us over and over again that they are not victims, but survivors. Life goes on, and their stories need to be heard and shared. They do not want to be forgotten. Stories can be quickly buried when they are not recorded or retold. 

Srebrenica: A senior forensic anthropologist and the head of the Identification Coordination Division discuss how the remains of human bodies and bones are treated, recorded, and finally, buried.

We enter in a cold, gray and malodorous depot. The shelves are filled with body bags holding remains of the dead. Many people take pictures, an obsessive and now easy habit of recording images of everything they lay their eyes on. Unfortunately,  they cannot capture the smell. When are they going to discover a way to capture the scents of places and people? Soon, I hope. Then all archives will be less fragmented, and closer to “the real thing.”

Thousands of white tombstones in Srebrenica lay around us like white caps of brown and green waves sprawling from the ground. Women rush to cover their hair—no use, no need. The dead don’t care. God doesn’t care. The respect should have been due to the now dead Bosnians perhaps when they were alive or just before they were killed. Covering my hair won’t bring any atonement. A young and beautiful refugee from Syria begins to curse the UN. She tells me the story of a UN soldier she recently met in Sweden who had been on duty in Srebrenica during the siege and who told her about his never-ending despair and nightmares.

In the Srebrenica Genocide Memorial Center, there is a documentary on display for the visitors. A few representatives of “The mothers of Srebrenica” sit next to me. After 10 minutes or so, as the story in the documentary begins to unfold, one of them becomes restless and upset. I can tell that she is uncomfortable.  She leaves the auditorium, and is followed by three others, including our moderator. The mother is dressed in white from head to toe. Her face is as white as her scarf and her light blue eyes cannot take the sounds and the images from the giant screen anymore. I follow them as well. I, too, cannot take it anymore.

From one perspective, it can be said that I am the one among the group who was the weakest. Poetically speaking, I was the Cassandra, in the sense that I knew that the severe images (taken from real footage) would escalate and calamities would follow. There is no spoiler in this  story: What followed the siege of Srebrenica, one of the most atrocious events in recent history, was a Bosnian tragedy, not a Greek one. None of the elements of Greek tragedy (hubris, tragic error) are applicable here, except for perhaps  dramatic irony.

I talk to one of our translators who chose to remain outside during the viewing of the documentary. She is in her early twenties, and tells me how challenging it is for the Bosnians to visit the Srebrenica-Potočari Memorial and Cemetery for the Victims of the 1995 Genocide. It does not matter how many times one comes, one cannot be desensitized, it is impossible. She lights a cigarette and I talk about my diary entries from  when the news of the massacre had arrived in the Turkish media. A younger shadow of myself glances at me, the college student whose rage could not be subsided by heavy metal or grunge sounds. I tell the translator why I had to leave the documentary mid-way,  and wonder out loud whether it is healthy to have the mothers watch the documentary with us, the international dialogue group. She says it is about recognition and remembering. They want the whole world to see and not to forget. No hatred but no amnesia, either.

What if the white caps in the massive graveyard decide to overturn one day? What if the souls of the white caps have cursed us already? One of the Bosnian NGO directors told us in a very bitter voice that she is not going to forgive us unless we share these stories with the rest of the world and remind people what happened here. I felt that she cursed us too, all humans who were not there when things happened. She does not care that the crowd who gathered there with her, our crowd, are among the last ones who deserve to be cursed. Yet, here we are, witnessing and sharing the shame of humanity. She has every right to curse us. What was the motive behind my mentioning the passages from my diary to the young Bosnian translator, who was only a child at the time? She was just five years old, and her parents kept everything from her so that she grew up sane.

The Day in Medica Zenica with Sabiha Husic, the founder: Medica Zenica is a 20 year old non-governmental organisation (NGO) that has been offering psycho-social and medical support to women and children victims of war. The post war violence, including survivors of war rapes and other forms of torture, sexual violence in general, as well as victims of trafficking in human beings are incorporated in its agenda.

Sabiha Husic’s story is a story of strength and hope. One of her strongest motives is the hope that each human being has an unbroken, healthy part within them. It is that part that needs nurturing and to be focused: “I was like every human being, made up of both good and bad ingredients. I was a child with many questions about Islam and God. As a 6 year-old girl, I asked my mother about gender inequality, but her answers were never satisfactory. That is why I went to religious school (medrese) despite my parents. In my second year of university (Department of Theology), the war broke out. It was shocking, nobody expected it. I refused to be a victim from Day 1 at the refugee camp and began to organize the women. When I found out about Medica Zenica, I thought, that is exactly what I want to do. We did not know about what an NGO was or other fancy terms back then. It was my call, it was instinctual that I became a peace-maker.”

These final words and their various versions, we heard over and over again during the panel with women peacemakers. For the reasons which I am not going to discuss now, this tone of genuine modesty is very common among most women activists. Almost all the women (Jewish, Christian, Muslim) from various backgrounds  told us that they are not really sure why they were invited here, that what they were doing was simply natural and necessary. Some were almost apologetic about sharing the panel with the others whose stories and achievements they consider more highly than their own.

Although it was disappointing to hear that the progress on women’s rights in Bosnia was very slow and that the laws and regulations mostly remained on paper, and that extremism is on the rise (with the financial help of Wahhabis of Saudi Arabia), at the end of the day, I consider meeting these women peace activists in person was one of the most empowering experiences I have had in recent years. Although they are frustrated, they still manage to gather energy from transforming the lives of the women and girls they help. They know how to create ways of knowing, how to provide safe spaces, thus converting the Kafkaesque system they function. Each of their stories would make a book of its own and being the person that I am, I wish I had the funds to hire biography writers and initiate a whole series of books on peace & women’s life-writing, an all-inclusive genre of non-fiction regarding all genres related to Life, including the blogs.

The courtyard of Medica Zenica: Local musicians welcome us after a long day. The courtyard of the NGO is prepared for us. Plastic chairs and the simplicity of the place remind me of Cyprus. The songs are sung and guess who among our dialogue group can understand the lyrics, sing along and cry? Bosnian, Serb, Kosovar… Ironies and the bonds. The halay folk dance begins, everybody holds on to one another by the hand and tries to imitate the ones who really know the steps. I look at the growing circle and hear the laughter: the only American male in the group, a tall, blond former white supremacist doing his best (bare foot!) dancing together with a British-Pakistani woman who was formerly member of a terrorist organization (now a peace activist). She comes back, happy and sweaty, and says half-jokingly: “Don’t tell my husband!”  Survivors of wars, rape, domestic violence, the Christian mother of a young British convert to Islam, who is now serving a lengthy prison term because he was caught before executing a terrorist attack, are also dancing in the courtyard. The Kurdish peace activist, who was once engaged in a well-known extremist group, whose entry to the country of his origin is still banned today, was among the first who joined the circle of amateur dancers. After all, the melodies and the rhythm are so familiar to him. Musicians, how much I envy you, you bond people who cannot speak one another’s language so quickly and warmly, unlike us, the writers. The Finnish and Norwegian peace activists stay aloof, watching the scene, smiling. Who knows what they have been thinking, being voluntarily removed from their comfort zone, hanging out with “former criminals” in Bosnia? The healthy, unbroken part that Sabiha mentioned in her story definitely relates to them. Young people who grew up in the relatively small and peaceful countries where women can freely camp out in the forests or run their own organic farms also want to be connected to trouble-zones and the troublemakers in order to trigger the healthy, unbroken fragment across the world. 

After enjoying the day-long hospitality, local food, and story-sharing, we thanked and bid farewell to the host organizers and got on the bus which took us back to Sarajevo. Everybody was so moved with the events and the people of the day. I have been troubled by the memories of other women, the process of internalizing them, and the question of how taking agency becomes a possibility after the war.

As the more images flew by from my window seat, I was thinking of Jasmila Zbanic’s “Images from the Corner.” Zbanic  is a feminist Bosnian documentary film-maker who chose to narrate the story of Bilja, a Bosnian woman who was 20 years old in 1992, without the visual images of the narrative. Bilja was shot at and wounded in front of her apartment building and lost her arm as a result. A French photographer took her pictures while she was bleeding and needed help desperately. He did not assist her, but photographed her instead and became famous for the photograph. Jasmila Zbanic’s film follows the search for Bilja and reconstructs the time when news became more important than life. I wondered if her work played any role in the fact that I have not taken any pictures during the day, hardly any during the entire 4-day event. When we arrived at the hotel, nobody went upstairs to enjoy the view of the roof-bar. Hardly anyone spoke. The all-white and clean linen of our hotel-bed or the individual other worlds (virtual spaces of familial and collegial connections which can be established by a click) offered temporary comfort zones to all the participants, who probably had nothing more to say after being exposed collectively to the body bags, bones and tombs of the dead, the tears and facial expressions of Mothers of the lost and murdered families. All happened just 20 years ago and is happening right now in Syria, our neighbor, and in other parts of the world. 

The horrors of the war left permanent marks on the people and the cities of Bosnia. The feeling of identity among people living in Bosnia is connected to their religion and nationality. Fear is present. It will be a long journey until trust returns.

These were some of the fragments of my memory. My sincere gratitude goes to Inci A. (editing) and Bjørn M.J. Ihler (images) to make this blog entry more meaningful and complete. The rest (as Hamlet says) is silence for now.

11 July 2015: Many columnists in Turkey wrote essays and commentaries after their visit to Srebrenica. The following one has very vivid descriptions: http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/322347/Srebrenitsa_yollari.html

Prens Hamlet Moda Sahnesinde

Her çeviren kendi dünyasına çekmiş Hamlet’i. Ama Hamlet de buna en elverişli eserlerden biri doğrusu. Kişileri, sözleri, olayları ne kolay benimsenebiliyor. Hamlet hem ne kadar kendisi, hem ne kadar her insan, hem ne kadar belli bir çağın, hem ne kadar bütün çağların adamı.

   Sabahattin Eyüboğlu

Shakespeare’i nasıl bilirsiniz? Ya Hamlet’i? Bize uzak, entel, sıkıcı bir oyun mu, yoksa iç karartan bir trajedi mi? Keşke yazı öncesi kendimi sokaklara vurup sorsaydım: “Pardon, Hamlet diye bir şey duydunuz mu? Aklınıza ne gelir Hamlet denince?”

İstanbul’da Moda Sahne’sinde yeni bir Hamlet yorumu var. Ve bu yorum, 17 yaşlarımda başlayan ve Shakespeare’in her eserini okudukça güçlenen bir hisle örtüşmüş: Shakespeare bir halk ozanı, halk insanı. Shakespeare, o döneme ve Londra’daki Globe Tiyatrosuna aşinalığı olanların bildiği üzere en “düşük” ya da cahil kesim denilen insanların da gelip seyrettiği, eğlendiği oyunların yazarı bir deha. Herkes oyundan kendine yeteni, almak istediğini ya da alabildiği kadarını alıp gidiyor. Yüzyıllar ve coğrafyalar değiştikçe artan adaptasyonlar karşısında da benzer bir durum söz konusu. Tepkiler, tepkisizlikler seyircinin kendisini yansıtıyor bana kalırsa.

Misal, 2 Nisan 2015’te Boğaziçi Üniversitesinde sahnelenen Hamlet’e verilen tepkiler. Aslında bana bu yazıyı yazdıran da bu tepkilerin ve oyuncuların oyun sonrası soru-cevap seansını açış cümleleri oldu. İngiliz Dili Edebiyatı hocalarından birisi oyunu zor bitirdi, söylenerek çıktı. Tavrı onun sadece Hamlet’e değil, çağdaş yorumlara tepkisini gösterdi belki de. Bir kısmı zamansızlıktan ya da dönüş yolu uzun olduğundan oyundan hemen sonra çıktı, yorumları alamadım. Birkaçı da sonuna kadar kalıp söyleşiye katkıda bulundular. Oyuncuların önyargıları akademisyenlerin tutucu olduğu ve oyunu beğenmeyecekleri üzerineydi. “Aramızda İngiliz Dili Edebiyatı öğrencisi var mı?”dan sonra  “peki, bölüm hocaları var mı?” sorusu geldi. Havaya kalkan 3-4 eli görünce önce gülerek “eyvah” sonra da “işte biz de oyunu böyle berbat ettik hocam” diyerek yarı şaka yarı ciddi bir giriş yaptılar. Söyleşilerde okuduğum kadarıyla Hamlet’i akademinin tozlu raflarından alıp güncele yaklaştırma niyetlerinden söz etmişler, sağ olsunlar. Akademiye temkinle yaklaşan, elimden geldikçe ara verip ya da yarı-zamanlı olup okulla arasına mesafe koyan biri olarak onları anlayabilirim. Öte yandan bu klasik oyuna yeni nefesler üfleyenlerde “Shakespeare’in eserlerini yıllardır okutup analiz ettiren, gittiği ülkelerde farklı Shakespeare oyunları izleyen, orijinal metinleri iyi bilenler, ortaya çıkardığımız bu işe nasıl bakıyor acaba?” diye engel olamadıkları bir merak yok mudur?

Yoksa günümüz Türkiyesinde çok da saygı göremeyen bir meslek olan tiyatro sanatıyla var olmayı seçmiş bu değerli oyuncular artık “ne yapalım devir böyle, time is out of joint/zaman çığrından çıkmış” diyerek ekşi sözlük yorumlarıyla yetinmek zorunda mı kalsınlar? İşte bu yazı biraz da bu nedenle, yani akademi ile gerçek hayatı, günceli yansıtan, yeni ve genç bir tiyatro ekibi arasındaki mesafeyi kapatmak kaygısıyla, “oyuncu, biz dostuz” mesajıyla yazılmıştır.  Yazarın kendisi de bir zamanlar –adı lazım değil– bir öğretim görevlisinden aldığı Shakespeare dersini sabır dualarıyla bitirmiş, “aşık olduğum bu deli-dolu dâhiden beni bu ders bile soğutamaz” diyerek ısrarla Shakespeare analizlerinin ve oyunlarının takipçisi olmuştur.

Sahne, Dekor ve Oyuncular: Oyunculuk konusunda Türkiye’den sağlam yetenekler çıkıyor. İnsan devletin ve toplumun marjinal kabul ettiği tiyatro sanatçıları bu toprakta nerede nasıl yetişiyor, çalışmaya böyle canla başla nasıl sarılabiliyorlar diye hayret ediyor. Oyun sonrası sohbetlerinde bizimle paylaştıklarından biliyorum ki bu ekip fiziksel hazırlık aşamasında yoga dahil düzenli egzersizler yapıyor, sağlıklarına, seslerine çok dikkat ediyorlar, disiplinliler.

Moda Sahnesi Hamlet dekorunun kendisi gibi biraz da. Minimal, sade, şeffaf. Hamlet oyuncularının her biri oyunun sonunu en baştan söylercesine oyun boyu siyah tabutların içindeler. Dikey duran, içi her daim seyirciye dönük tabutların içinde tebeşirle yazıp çizilmiş ufak tefek resimler ve politik mesajlar var. Hepsi zaten okunamıyor, okunsa anlamlı da olmayabilir, biraz duvar yazısı havasında. Yazan neden yazdığını biliyor. Polonius’un tabutunda otorite, hamaset yazıyor mesela. Namus bahanesiyle dünyayı Ophelia’ya dar eden, çok ve gereksiz konuşan Polonius’un kızına öğüt verirken aldığı pozisyonla, Hamlet’in annesinin namusunu sorgularken oluşturulmuş beden dili aynı: Kadın bacaklarını açmış yerde, erkek onun üstünde büyük bir öfkeyle devam ediyor konuşmasına. Her ikisinde de kadın şaşkın ve zayıf, erkek kadın cinselliği karşısında otorite, kural koyucu, hesap soran erk.

Dekor ne kadar sadeyse kostümler de aynı şekilde Elizabeth dönemini değil, bugünü yansıtan basit ama bol çağrışımlı kıyafetler. Bir seyircinin hepimizi güldüren ifadesiyle: Ekonomik olmuş. Kral neden kamuflaj formalı? Bu forma orjinalinde tepeden tırnağa zırhlı, savaşa hazır olarak görünen kralın hayaletini karşılıyor mu, yoksa komando çağrışımları yaparak Türkiye seyircisini başka bir şeylere mi yönlendiriyor, biraz muallakta. Benzer şekilde “oyun içindeki oyun” sahnesi neden heavy-metal müzikle ve dönem kostümleriyle (oyundaki tek Elizabeth dönemi hatırlatması) kombine edilerek bize duble yabancılaştırılmış, çözmek zor. Ophelia’nın boğulma sahnesinde kova yerine başka ne kullanılabilirdi, aniden kovaya daldırılan bir kafa bu trajik intiharı absürt ve gülünç hale getirmiyor mu? türü sorular sadece benim değil, birçok izleyenin zihninde belirmiş. Gösteri sonrası söyleşilerin de böyle bir avantajı var işte. Hiç tanımadığınız insanlar el kaldırıp sizin de aklınıza takılmış noktalara dair sorular sorunca rahatlıyorsunuz. Kostümlerde biraz dağınıklık olmuş diyebiliriz.

Hamlet’i canlandıran Onur Ünsal’ın oyunculuğu her ne kadar rolünden dolayı öne çıksa da bütün oyuncular çok başarılı. Oyunun en başındaki sahnede Hamletsiz bir gerginlik yaratılıyor ve bu seyirciye anında sirayet ediyor. Bunda oyuncuların tüm oyun süresince hiç ihmal etmeden kullandıkları mimiklerinin etkisi çok büyük. Oyundaki sessizlik, bakışmalar bazen çığlıklardan daha etkili olabiliyor. Hamlet zaten arada iki yerde dilini kaybediyor, cümlelerini tamamlamadan hayvani sesler çıkarıyor. Çevirmenlerden birisi zaten oyuncunun kendisi olduğu için bu detayların mutlaka düşünülmüş, tartışılmış olduğunu varsayıyorum. Ünsal, Ophelia ile konuşma sahnelerini Hamlet’in deliliğini komik ve hayvansı hale getirerek, tuhaf sesler ve uğultularla süsleyerek seyircileri güldürecek şekilde kurgulamış. Ancak hem bu nedenle hem de Ophelia’nın intiharından sonra gelen belli konuşmaların kesilmesinden kaynaklı Hamlet’in “ona aşıktım” lafı samimi değil, yapıştırma durmuş.

Çeviri ve Farklı Okumalar:

Shakepeare çevirisi meşakkatli ve cesaret işi. Bana sorarsanız imkânsız. Sözcüklerin ikili, üçlü anlamlarını vermek çok zor. O katmanları kaybedince de Shakespeare’in dilinin gücüyle oynamış oluyoruz. Bu Türkçe çeviride Sabahattin Eyüboğlu ve Can Yücel’i andıran “Türkçe söyleme” halleri bolca mevcut: “daha kırkı çıkmadan, Rabbim ağzınızın tadını bozmasın, çalsın sazlar oynasın kızlar, üç harfliler görmek” bunlardan sadece birkaçı. Yorumlama kısımlarından bazıları:  Hamlet’i beklerken Polonius’un Ophelia’nın eline tutuşturduğu Risale-i Ahlak, Namus ve Adap kitabı, “pipe” müzik aletinin yerine kullanılan ney (neden Sufizme gönderme yapılmış, flavta ya da flüt denmemiş?) Guildenstern ve Rosencrantz’ın “kızlar” diye karşılanmasının getirdiği gay çağrışımlar, yasal gözetleme hakkını kullanmak (malum şahsın Türkiye’sine gönderme). “To be or not to be” monoloğu, hem çevirisi hem de oynanma stili açısından oyunun en iddialı, en çarpıcı kısımlarından. Seyirciyle konuşur gibi, seyircilerin arasında ve abartısız.

Benim en büyük eleştirim oyunun kısaltılmış olması (biliyorum bu kaçınılmazdı, bazı gerçekler var, telefonuna bakmadan 30 dakika duramama sendromu olan insanlar türedi vs). Kesilen bazı sahnelerin nasıl olup da bu ekibin içine sindiğini bilememekten kaynaklı bir merak ve eleştirim mevcut. Mesela Shakespeare’in sesi herkese yakın olsun, her sınıftan insana duyurulsun anlayışıyla yola çıkıldıysa neden mezar kazıcıların sahnesini oyundan çıkarılır? Gezici tiyatro ekibi ile Hamlet arasındaki diyaloglar neden biraz daha ön plana çıkarılmadı? Ayrıca Rosencrantz ile Hamlet arasında tiyatroya dair geçen konuşmalar içinde günümüz Türkiyesinin tiyatro gerçeklerini de yansıtan cümleler barındırır.

Sonuç: Başta da belirtmiştim. Eski ve klasik eserlerin adaptasyonları her zaman eleştiri alır. Aslında bu eleştiriler bir bilenin ağzından çıkarsa yapıcı ve zihin açıcı olabilir. Çünkü o kişi size neden öyle olmaması gerektiğine dair sağlam argümanlar da sunabilir. Klasiklerde uyarlama ve yenilik severler ekibindenim, o yüzden benimkiler hesap sorma değil sadece merak sorularıdır. Ama bu Hamlet’e itirazı olan ve beğenmeyen bir bileni dinlemeyi de çok isterdim.

Son yıllarda seyrettiğim en öfkeli ve en gösterişli Hamlet, Schaubühne Berlin oyuncularının oynadığı, Thomas Ostermeier’in yönettiği Hamlet olmuştu. Sahneye doldurulmuş gerçek toprakta mezar kazılıyor, yağmurlar yağıyor, oluk oluk kan akıyordu. Arkada dev bir ekranda yansıtılan görüntüler aniden kesilip kamera bir anda izleyicilere tutuluyor ve ekranda kendi suretinizle karşılaşabiliyordunuz. Çok akılda kalıcıydı. Kim bilir ne kadara mâl olmuştu? Tiyatro ve sinemada fazla gösterişe gerek olmadığını düşünen bir izleyiciyim. Bazen oyun dil, konu ve sürükleyicilik itibarıyla yeterince güçlü değildir, o zaman o teknik şovlar işi kotarır, güzel de seyirci çeker. Ama söz konusu yazar Shakespeare olunca, oyuncular da Moda Sahnesindekiler kadar iyiyse, o kadar masrafa girmeye değmez.

Tiyatro Ekibine Bir Öneri: Halide Edip Adıvar’ın Maske ve Ruh (1945) adında bir oyunu vardır. Bu oyun Edip tarafından üzerinde oynamalar yapılarak Masks or Souls? başlığı ile İngilizce olarak ikinci defa yazılmış (1953), ancak bir türlü sahnelenememiş, sonra da unutulup gitmiştir. Oyunda Batı’dan ve Doğu’dan iki halk insanı, iki ana karakter vardır: Shakespeare ve Nasreddin Hoca.

İpek Çalışlar’ın Edip’in 1949 yılında tarihçi dostu Arnold J. Toynbee’ye yazdığı mektubundan aktardığına göre, Halide Edip İstanbul’da Laurence Olivier’in Hamlet’ini seyretmiş ve çok etkilenmiştir. Hayali Laurence Olivier’in Masks or Souls?’da Shakespeare’i oynamasıdır. Belki Moda Sahnesi geçen yıl 50. ölüm yıldönümü nedeniyle UNESCO’nun da anma programına aldığı yazarımız Halide Edip’e bir selam durur, oyunu en azından okuma listesine alabilir. Edip de Shakespeare gibi adını Türkiye’de herkesin bildiği ama eserlerini neredeyse hiç tanımadığı, geçmişin kuru bir parçası addettiği bir yazardır. Yeni Türkiye’nin Batılılaşma sürecinin ve bazı reformların sert eleştirmenlerindendir. Oyun içerik olarak o zamanın Türkiyesinde zaten sahnelemezdi.

Seyircilere Bir Rica: Oyunu görmeden lütfen biraz zaman yaratıp Hamlet’i okuyarak gidebilir misiniz? Olmadı sonrasında alır, okur musunuz? Ancak o zaman sadece oyuncuların performansı üzerinden yorumlarımızdan biraz öteye geçerek, daha dolu dolu bir sohbet ve online tartışma ortamları yaratabiliriz. Yoksa Shakespeare oyunlarını düzenli olarak sahneleme cesaretini gösteren, eserleri bizim zamanımıza ve coğrafyamıza uyarlamak için bu kadar emek harcayanlara haksızlık etmiş oluyoruz. Oyunları hiç değiştirmeden sahnelemek, sonra da “aman seyirci anlamıyor, gelmiyor” diye karşı tarafı aşağılamak suretiyle Shakespeare’i repertuvardan çıkarmak dünyanın en kolay işi. Bir de şu var. Yıllardır özgün eserden bihaber Aşkı Memnu ve Yaprak Dökümü gibi dizilerle ekrana kilitlenen, Elif Şafak’ın Aşk romanını okuyup tasavvuf uzmanı kesilen binlerce insandan ne farkımız kalacak?

Oyunu izlemenizi tavsiye ederim. Hamlet’in yaşama ve var oluşa dair kaygıları, eyleme geçip geçmeme konusundaki kararsızlıkları sizi sarıp sarmalayacak. Shakespeare’in ne kadar güncel ve insana dair cümleler kurmuş olduğuna hayret edeceksiniz. Mekân ve karakter isimlerinin yabancılığına takılmayın. Danimarka diye geçen yer Türkiye ya da İngiltere olabilir; iktidar uğruna akıl almaz dolaplar çeviren Kral ve yağcıları da... Kim bilir? Her an, her yerde karşımıza çıkabilirler.

©